W dniach od 16 do 21 września br. Lokalna Grupa Działania „Kaszubska Droga” zorganizowała wizytę studyjną w Południowym Tyrolu dla zespołu ludzi biorących udział we wdrażaniu Lokalnej Strategii Rozwoju. Wizyta ta miała na celu zapoznanie się z funkcjonowaniem włoskiego systemu wspierania obszarów wiejskich, nawiązanie kontaktów w tym regionie, wymianę doświadczeń oraz rozważenie możliwości nawiązania współpracy.
Pierwszym etapem była Dolina Martell, od kilkunastu lat słynąca z uprawy truskawek, a bogata również w liczne sady jabłkowe i winnice. Tym, co rzucało się w oczy od samego początku – nie tylko w Martell, ale i w innych odwiedzanych przez nas miejscach – było zagospodarowanie niemal każdego skrawka ziemi. Wynika to głownie z górzystego ukształtowania terenu, co ma odzwierciedlenie w wielkości gospodarstw rolnych – przeciętne liczy ok. 3,5 ha i nie jest w stanie samo się utrzymać. W roku 1989 założono tu spółdzielnię rolniczą, skupiającą początkowo ok. 20 rolników na 15 ha ziemi, która z czasem objęła prawie 100 producentów na obszarze ponad stu ha ziemi. Spółdzielnia działa na podobnej zasadzie jak nasze grupy producenckie. Przez pierwsze lata działalności korzystała z dużych dopłat krajowych i unijnych (razem dofinansowanie wynosiło ok. 80% wartości inwestycji; średnio ok. 5 tys. euro/1 ha). Głównym kierunkiem produkcji jest truskawka, ale spółdzielnia produkuje również inne owoce, w tym malinę, jagodę i poziomkę. Owoce, przed wysłaniem na rynek, są posortowane i przechowywane w chłodniach. Znaczna część produktów (ponad 2/3) trafia na rynek włoski, pozostałe za granicę głównie do Austrii. Część z produktów trafia również do sklepiku z produktami lokalnymi, prowadzonego przy spółdzielni, w postaci naturalnej, jak i przetworzonej (dżemy, soki, susz, nalewki itp). Zyski z działalności dzielone są pomiędzy członków, a co roku jego część w kwocie 100 tys. euro trafia na fundusz inwestycyjny spółdzielni, która z powodzeniem rozwija swą działalność.
Z Martell udaliśmy się do Naturns, gdzie u podnóża góry z jednym z kilku zamków znanego himalaisty Reinholda Messner’a zapoznaliśmy się z funkcjonowaniem innej spółdzielni i prowadzonym przez nich sklepem z produktami regionalnymi. Spółdzielnię tą w roku 2004 założyło kilku rolników z programu Leader; prowadzi ona sprzedaż bezpośrednią produktów dostarczanych przez miejscowych gospodarzy, w tym m. in. wędliny, nabiał, przetwory owocowe, miód, zioła, nalewki, a nawet kosmetyki wyprodukowane z ziół i owoców. Nieopodal sklepu, w połowie wzgórza, wśród winorośli, mieści się mała wytwórnia win, którą prowadzi miejscowy rolnik, przetwarzający uprawianą winorośl na wina, które sprzedaje w swojej piwniczce.
Wieczorem członkowie miejscowej LGD szczegółowo przedstawili swój obszar, pokazując w jaki sposób udało się niektóre słabe strony wykorzystać jako szanse rozwojowe, a także jak niezwykle istotna w tym wszystkim jest współpraca, zaufanie oraz wspieranie się nawzajem przez poszczególnych członków lokalnych spółdzielni – bez tego nie byłoby tych sukcesów.
Kolejny dzień to poznawanie szans turystycznych. W pobliżu miejscowości St. Pankratz w Dolinie Ulten przebiega uskok tektoniczny oddzielający płytę europejską od afrykańskiej. Wzdłuż tego uskoku wykonano w ramach środków leader’owskich ścieżkę edukacyjną, ukazującą miejscowe walory przyrodnicze, a sam uskok ściąga uwagę wielu turystów odwiedzających choćby nieodległe Dolomity. Mnogość terenów leśnych wpłynęła na rozwój gospodarki leśnej, co wpłynęło również na rozwój technologii opartych o drewno. Przykładem jest ciepłownia w St. Pankratz, wykorzystująca technologię ORC (organic ranking cykle), w tym przypadku zrębki drewna. Powstała ona przed kilku laty wskutek zawiązania spółdzielni, która uzyskała dofinansowanie ze środków unijnych na budowę trzech nowoczesnych kotłowni, wytwarzających ciepło i prąd. Ciepłownia obsługuje ok. 400 odbiorców (mieszkańcy, firmy, instytucje) i jest w pełni automatyczna (ze sterowni ciepłowniczej można sterować ogrzewaniem każdego z pomieszczeń w budynkach odbiorców). System obsługiwany przez jedną osobę, która zajmuje się konserwacją i naprawami, a także całą księgowością. Tu także zyski, pochodzące ze sprzedaży ciepła oraz energii elektrycznej, dzielone są pomiędzy członków spółdzielni, a część trafia na fundusz remontowo-inwestycyjny.
Miejscowa turystyka, funkcjonująca z dala od słynnych kurortów, oparta jest w dużej mierze o działalność gospodarstw agroturystycznych, wytwarzających własne produkty, sprzedawane w samych gospodarstwach osobom korzystającym z noclegów, a także na targu w miasteczku. Brak tu, licznych nieopodal, tras zjazdowych. Przyjeżdżający tu turyści najczęściej preferują wędrówki piesze i na to nastawiają się miejscowi usługodawcy. Jedno z takich gospodarstw mieliśmy okazję zwiedzić. W drodze powrotnej odwiedziliśmy warsztat nastawiony na produkcję wyrobów z wełny owczej, który również działa w oparciu o lokalną spółdzielnię.
Ostatni dzień pobytu w Południowym Tyrolu spędziliśmy w stolicy regionu - Bolzano. W mieście tym funkcjonuje Park Innowacji Technologicznej czyli tzw. inkubator, którego zadaniem jest kojarzenie partnerów gospodarczych i biznesowych, wykorzystanie dokonań naukowych i wdrażanie nowych technologii, wspieranie i wzmacnianie zorganizowanej współpracy różnych przedsiębiorców w ramach tzw. klastrów (forma partnerstwa), czyli grup podmiotów, powiązanych siecią zależności, które poprzez współpracę i połączenie zasobów pozwalają tym podmiotom na uzyskanie przewagi rynkowej. Park wspiera przedsiębiorców , którzy, mając już określony wstępny plan biznesowy, potrzebują przełożenia pomysłu na rzeczywistość w sposób pozwalający utrzymać się na rynku. Wspierane branże to przede wszystkim: energia i środowisko, handel, artykuły spożywcze, technologia alpejska, technologie cyfrowe oraz transfer wiedzy. Najważniejszym klastrem, wspieranym prze Park, jest klaster energetyczno – środowiskowy, którego celem jest rozwój energii odnawialnej i wydajności energetycznej. Wykorzystuje on bardzo korzystne dla niego warunki klimatyczne i środowiskowe – ponad 40 % lesistość terenu, energia wody opadowej i roztopowej z Alp, duże nasłonecznienie (średnio ponad 300 słonecznych dni w roku – stąd przydomek obszaru: „Dolina słońca”) – co ostatecznie daje efekt w postaci tego, że prawie 60 % energii pochodzi ze źródeł odnawialnych. Klaster ten powiązany jest z drugim ważnym klastrem, jakim jest przemysł drzewny. W efekcie połączenia technologii energetycznych z technologiami wykorzystania i obróbki drewna powstało m. in. specjalne budownictwo alpejskie, realizujące tzw. domy klimatyczne, samowystarczalne pod względem energetycznym. Jako przykład przedstawiono nam budynek szkolny, który wytwarza więcej energii niż sam zużywa, a nadwyżki odsprzedaje. Park świadczy ponadto różne usługi: doradztwo techniczne, przygotowywanie studiów wykonalności, realizacja projektów badawczych i rozwojowych czy opiekę nad grupami roboczymi, skupiającymi lokalnych przedsiębiorców i jednostki badawcze.
Bolzano od kilku lat znane jest także w branży turystycznej, a „produktem” turystycznym (o ile słowo to jest na miejscu…) jest człowiek lodu, znany jako Otzi. Na miejskiej Starówce powstało specjalne muzeum poświęcone czasom i kulturze prehistorycznej. Otzi został znaleziony w pobliżu granicy włosko – austriackiej. Początkowo wzięty za zmarłego człowieka współczesnego trafił do laboratorium kryminalistycznego. Gdy zorientowano się, kogo znaleziono, próbowano ustalić dokładne miejsce znalezienia ciała, co wywołało niemały spór w świecie nauki po obu stronach granicy. Ostatecznie uzgodniono, że jego ciało spocznie po stronie włoskiej, właśnie w Bolzano. Muzeum wykorzystuje różne techniki multimedialne i kryminalistyczne, które powodują, że pobyt w nim jest bardzo ciekawy, w szczególności dla znawców okresu historycznego, z którego wywodzi się Otzi.
Pobyt w Południowym Tyrolu był bardzo ciekawym doświadczeniem. Oprócz zapoznania się z różnymi rozwiązaniami i technologiami po raz kolejny potwierdziło się, że podstawą do tworzenia rozwoju jest przede wszystkich wola współpracy.
